پرتوی از زندگی و خدمات شهید آیت الله مرتضی مطهری(ره) به اندیشه دینی در ایران معاصر

   حسین کوچکیان فرد                     

مقدمه

شهید مطهری از متفکران معاصر در حوزه های تفکر اسلامی است که به گونه ای نظام مند در باب اندیشه و ابعاد مختلف فلسفی، اجتماعی، فرهنگی و ی اسلام توسن خرد را به تکاپو واداشته است و بر روی آثار متقدمین بنیانی را نهاده که هم چنان راه گشای دوستداران مباحث فلسفی و  اندیشه ای جهان اسلام در آینده خواهد بود .

به این منظور ،ایشان در پی روشن کردن بنای روش شناسی به ایجاد بنیادهای فلسفی پرداخت و سپس به حوزه ی اجتماع و فرهنگ ورود کرد و در پایان به نتایجی در زمینه نظریه های ی اسلام رسد. این شیوه ی غیر متعصبانه تأثیری بر اندیشه های شهید مطهری می گذارد که سیر تفکرات فلسفی تا اندیشه های ی ایشان را به گونه ای دل نشین قابل فهم و پذیرش هر انسان منصف با هر مسلکی می نماید . در ارتباط عقل و دین نیز تلاش دارد تا عقل را در راه تحلیل مسایل دینی به کار گیرد و علاوه بر تکیه بر عقل روشن اندیش ، ضعف های عصر روشنگری غرب در نگاه تک بعدی به عقل را با توسل به اصول و احکام دینی برطرف سازد . امیدواریم این گفتار به عنوان مدخلی در زمینه ی شناخت حیات ، افکار و آثار آن شهید در صدمین سال تولد و سالگرد شهادت شان باشد

شرح مختصر زندگانی شهید استاد مرتضی مطهری (ره)

 استاد مطهری در 13 بهمن 1298 هجری شمسی در یکی از روستاهای شهرستان فریمان از استان خراسان رضوی و در خانواده ای چشم به جهان گشود و در همانجا به مکتب خانه رفت و دروس ابتدایی را فراگرفت . در سن دوازده سالگی به حوزه علمیه مشهد جهت تحصیل مقدمات علوم اسلامی عزیمت نمود و در سال 1316 برای تکمیل تحصیلات دینی عازم حوزه علمیه قم شد. در دوره اقامت پانزده ساله خود در قم از محضر مرحوم آیت الله العظمی بروجردی (در فقه و اصول) و حضرت امام خمینی(ره) ( به مدت 12سال در فلسفه ملاصدرا ، عرفان ، اخلاق و اصول) و مرحوم علامه سید محمد حسین طباطبائی (در فلسفه ، الهیات شفای بوعلی و دروس فلسفه و تفسیر) بهره گرفت و در سال 1331 در حالی که از مدرسین معروف حوزه علمیه به شمار می رفت به تهران مهاجرت نمود و به تدریس در مدرسه دینی مروی و تألیف و سخنرانیهای تحقیقی پرداخت . همزمان با گروه های دانشگاهی ارتباط برقرار کرد ، بطوری که در سال 1334 اولین جلسه تفسیر قرآن انجمن اسلامی دانشجویان توسط استاد مطهری تشکیل شد.

استاد در همان سال تدریس در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران را آغاز کرد . به دنبال یک سخنرانی مهیج علیه شاه به وسیله پلیس دستگیر و 43 روز زندانی شد . در سال 1348 به خاطر صدور اعلامیه ای با امضای ایشان و حضرت علامه طباطبایی و آِیت الله سید ابوالفضل مجتهد زنجانی مبنی بر جمع آوری اعانه برای کمک به آوارگان فلسطینی و اعلام آن طی یک سخنرانی در حسینیه ارشاد مجدد دستگیر و مدت کوتاهی در زندان انفرادی به سر برد. از سال 1349 تا 1351 برنامه های تبلیغی مسجدالجواد که غالباً خود سخنران اصلی بود را زیر نظر داشت تا اینکه آن مسجد و در پی آن حسینیه ارشاد تعطیل می شود و بار دیگر استاد مطهری دستگیر و مدتی در بازداشت قرار گرفت . پس از آن استاد شهید سخنرانیهای خود را در مسجد جاوید و مسجد ارک و غیره ایراد می کرد. بعد از مدتی مسجد جاوید نیز تعطیل گردید. در حدود سال 1353 ممنوع المنبر شد که این ممنوعیت تا پیروزی انقلاب اسلامی ادامه داشت.

خدمات استاد شهید مرتضی مطهری(ره)

مهمترین خدمات استاد مطهری در طول حیات پر برکتش ارائه ایدئولوژی اصیل اسلامی از طریق درس و سخنرانی و تألیف کتاب است. این امر خصوصاً در سالهای 1351 تا 1357 به خاطر افزایش تبلیغات گروههای چپ و پدید آمدن گروههای مسلمان چپ گرا به اوج خود رسید . در سال 1355 به دنبال یک درگیری با یک استاد کمونیست دانشکده الهیات! زودتر از موعد بازنشسته می شود. همچنین در این سالها استاد با همکاری تنی چند از شخصیتهای ، جامعه ت مبارز تهران » را بنیان می گذارد بدان امید که ت شهرستانها نیز به تدریج چنین سازمانی پیدا کند. گرچه ارتباط استاد مطهری با امام خمینی پس از تبعید ایشان از ایران به وسیله نامه و غیره استمرار داشته ولی در سال 1355 موفق شد مسافرتی به نجف اشرف نموده و ضمن دیدار با امام خمینی درباره مسائل مهم نهضت و حوزه های علمیه با ایشان م نماید. پس از شهادت آیت الله سید مصطفی خمینی و آغاز دوره جدید نهضت اسلامی ، استاد مطهری به طور تمام وقت درخدمت نهضت قرار می گیرد و در تمام مراحل آن نقش اساسی ایفا می نماید. در دوران اقامت امام در پاریس ، سفری به آن دیار نموده و در مورد مسائل مهم انقلاب با ایشان گفتگو می کند و در همین سفر امام خمینی ایشان را مسؤول تشکیل شورای انقلاب اسلامی می نماید. هنگام بازگشت امام خمینی به ایران مسؤولیت کمیته استقبال از امام را شخصاً به عهده می گیرد و تا پیروزی انقلاب اسلامی و پس از آن همواره در کنار رهبر و مشاوری دلسوز و مورد اعتماد برای ایشان بود تا اینکه در یازدهم اردیبهشت ماه سال 1358 با گلوله گروهی نادان به شهادت می رسد در حالی که انقلاب اسلامی امیدها به آن بزرگمرد بسته بود از استفاده فکری او محروم شد.

امام خمینی (ره) در پیام تسلیت خویش به مناسبت شهادت استاد فرمودند "مطهری شخصیتی بود که عمر شریف و ارزندة خود را در راه اهداف مقدس اسلام صرف کرد و با کجروی‌ها و انحرافات مبارزة سرسختانه کرد." این سخن امام جهت‌گیری اساسی فعالیّت‌های شهید را نمایان می‌سازد. استاد مطهرى هم در علم کلام و احاطه بر اندیشه هاى متکلمین اسلامى و هم در فلسفه اسلامى و آگاهى بر نظریات فلسفه اسلامى تبحر خاصى داشت. وى از این جهت بسیار عزیزالوجود و کمیاب بود و از معدود افرادى بود که واقعاً فلسفه اسلامى را درک کرده و لذت آن را چشیده و به اهمیت این میراث گرانبها پى برده بود.

آثار قلمی وفکری استاد شهید مرتضی مطهری(ره)

بخشی از کتاب ها و مقالاتى انتشار یافته و مهم استاد مطهرى عبارت است از: ۱- مقدمه و پاورقى بر اصول فلسفه و روش رئالیسم (۵ جلد)  ۲- علل گرایش به مادى گرى  ۳- انسان و سرنوشت  ۴- آشنایى با علوم انسانى (منطق و فلسفه) ۵- تصحیح و تعلیق کتاب التحصیل ۶- بخشى از کتاب سیرى در نهج البلاغه  ۷- مقالات فلسفى  ۸- نقدى بر مارکسیسم ۹- شرح منظومه ۱۰- شرح مبسوط منظومه (۴ جلد)  ۱۱- حرکت و زمان  ۱۲- درس هاى شفا (الهیات ابن سینایی)

 درس و بحث علوم رسمى عقلى و نقلى حوزوی نتوانست استاد را از پرداختن به معارف تفسیر و قرآن که سخت به آن عشق مى ورزید و انس نزدیکى داشت دور نگه دارد.  وى در تهران جلسات تفسیر متعددى در مسجدالجواد و  محله قلهک به مدت پانزده سال داشت که شروع آن سال ۱۳۳۴ است. او نسبت به نهج البلاغه و حضرت على(ع) علاقه خاصى داشت. با این کتاب مانوس بود و در سخنرانى ها به مناسبت به فرازهایى از نهج البلاغه اشاره مى کرد . به عرفان نظرى و عملى واقف  و در این مورد از محضر اساتید متعددى بهره برده بود. به علم اخلاق همانند دیگر فنون فرهنگ اسلامى آشنایى کامل داشت . وی کتب بسیارى را در علم اخلاق مطالعه کرد و به معارف ارزشمندى در مورد فلسفه اخلاق رسیده بود . مطهرى بیش از ۲۵ سال با مجامع و سمینارهاى علمى و دانشگاهى در ارتباط بود از این رو توانست بیش از همه به دردها و مشکلات آنها و روح غالب بر افکار آنان پى ببرد.

 کلام آخر

بدون تردید شهید مرتضی مطهری از شاخص‌ترین احیاگران اندیشة دینی در عصر حاضر می‌باشد که طی مقالات و نوشته‌های بسیار به روشنگری در این موضوع پرداخته‌است نحوة مواجهة فکری و استدلالی این فیلسوف اسلامی با انحرافات عقیدتی که تحت عنوان نواندیشی دینی در جامعة اسلامی ترویج می‌شد نیز قابل تأمل و راهنما جهت مواجه به اندیشه های نو در چارچوب فرهنگ اسلامی می باشد.

کتاب های استاد  که بیشتر صبغه فلسفى دارد و در تمامی زمینه های مورد نیاز جامعه معاصر به تألیف رسیده است باید چون چراغی پیش روی نویسندگان متعهد جوان قرار گیرد . اندیشه‌های شهید مطهری همواره به عنوان اسلام‌شناسی آگاه ، زمان شناس و دانشمند دردآشنا و فیلسوفی توانا مورد علاقة فرهیختگان و جوانان فکور بوده و می‌باشد. استاد شخصیتی بود که پاسخ‌گویی به شبهات زمانه و مقابله با انحرافات فکری و عقیدتی را وجهة همّت خویش ساخت تا بدانجا که در قبال این مجاهدت عظیم علمی جان خویش را فدای آرمان های خویش ساخت. 15-1398

نقل و استفاده از مطالب با ذکر منبع و رعایت قوانین مربوط به کپی‌رایت آزاد است

  مشتاق دریافت نظرات شما گرامیان : hkfard@gmail.com